CACT E-STUDIO
Ο Γιώργος Κατσάγγελος γεννήθηκε στην Αρναία Χαλκιδικής το 1957. Σπούδασε φωτογραφία στο Brooklyn College της Νέας Υόρκης. Ζει κι εργάζεται στη Θεσσαλονίκη.
ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΒΑΡΗ - ΖΩΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ
Τις φωτογραφίες του Γιώργου Κατσάγγελου τις είχα πρωτοδεί πριν από δέκα οκτώ χρόνια, σε μια έκθεση στο Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης. Ήταν φωτογραφίες που κατέγραφαν στιγμιότυπα από τη ζωή ασθενών στο ψυχιατρείο. Θυμάμαι ότι κοιτούσα τις φωτογραφίες και άκουγα τις συζητήσεις δύο νεαρών θεατών (ένας άντρας και μια γυναίκα) δίπλα μου που αναρωτιόνταν αν ο φωτογράφος δικαιούται να εισβάλλει στη ζωή ανθρώπων που δεν είναι σε θέση να εκφράσουν εάν θέλουν ή όχι να εκτεθούν στη δημόσια θέα. Ο τόνος τους ήταν μάλλον καταγγελτικός και στ’ αυτιά μου παράφωνος με τα πρόσωπα που στις περισσότερες περιπτώσεις κοιτούσαν κατάματα τον φακό. Μου είχε κινήσει την προσοχή το συνήθως επίμονο βλέμμα των ανθρώπων αυτών, βλέμμα που εξέπεμπε ένα αίτημα επικοινωνίας που συσσωρευτικά γινόταν δυσβάστακτο ως προς τα αποθέματα ανταπόκρισης που κατά μέσο όρο φέρει ο καθένας μας. Αυτό το βλέμμα στρεφόταν τώρα στον θεατή, δηλαδή στην συγκεκριμένη στιγμή σ’ εμένα και στους δύο νεαρούς δίπλα μου που στην προκειμένη περίπτωση ήθελαν πάση θυσία να απαλλαγούν από το δυσβάστακτο βάρος ενός τέτοιου αιτήματος. Έτσι αρνήθηκαν να καταβάλουν κι άλλη προσπάθεια για να κατανοήσουν το αντικείμενο και την αιτία της καθόλα πραγματικής ενόχλησής τους.
Όταν μετά από χρόνια γνώρισα τον Γιώργο Κατσάγγελο και παρακολούθησα τον τρόπο που δουλεύει, διαπίστωσα και από κοντά πόσο δύσκολη και επίπονη διαδικασία είναι η προσέγγιση ενός ανθρώπου στις φυσικές συνθήκες διαβίωσής του, είτε πρόκειται για έναν φτωχό μετανάστη στο προσωρινό του κατάλυμα ή για έναν πλούσιο κοσμηματοπώλη στο ακριβά διακοσμημένο διαμέρισμά του, είτε για μια νεαρή σερβιτόρα στο εστιατόριο που εργάζεται στην Κούβα ή για μία ζωγράφο στο εργαστήριό της στην Αρμενία. Ο Γιώργος Κατσάγγελος δεν ενδιαφέρεται για την κλεφτή ματιά που θα πιάσει φευγαλέα ένα αξιοπρόσεκτο στιγμιότυπο. Η τελική εικόνα είναι αποτέλεσμα χρονοβόρας ενασχόλησης με το μοντέλο: συστήνεται, ακούει, συζητά, τέλος φωτογραφίζει. Κι αυτό είναι μόνον η αρχή γιατί θα επιστρέψει πολλές φορές, θα εντοπίσει με μεγαλύτερη ακρίβεια την σχέση του μοντέλου με τον περιβάλλοντα χώρο και με τους άλλους ανθρώπους, θα κερδίσει την εμπιστοσύνη για να μπορέσει να δει στα αντικείμενα και στα πρόσωπα που περιστοιχίζουν το μοντέλο το παρελθόν του και το παρόν του, να καταγράψει την κίνηση του σώματος που δηλώνει την δυναμική του μέλλοντος. Θα επιλέξει, τέλος, μία φωτογραφία, από τις δεκάδες και εκατοντάδες: αυτή που κωδικοποιεί τις πληροφορίες σε μία τελική εικόνα με την επιδίωξη να μην έχει τίποτα περιττό και τίποτα να μην υπολείπεται.
Οι φωτογραφίες του Γιώργου Κατσάγγελου είναι ανθρωποκεντρικές αφηγήσεις που δεν επιδιώκουν να ωραιοποιήσουν τίποτα. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η Ομορφιά δεν τον αφορά. Κάθε άλλο. Το Ωραίο βρίσκεται στην προσπάθεια της επιβίωσης, στην ανάγκη μιας νεαρής μουσουλμάνας να διαβάζει ένα βιβλίο ενώ προσπαθεί να πουλήσει στον πάγκο το εμπόρευμά της, στην επιθυμία μιας ηλικιωμένης μετανάστριας να προσφέρει καφέ, στην κούραση μετά τη δουλειά, στην περηφάνια για την οικογένεια, στην χαρά της μυσταγωγίας, στην παρηγοριά μπροστά στον θάνατο, στην ελπίδα για το μέλλον. Η αναζήτηση του Ωραίου δεν αφορμάται από καλλωπιστικούς ή διακοσμητικούς κανόνες. Η Ομορφιά αντιμετωπίζεται ως μια από τις βασικές, υψηλές έννοιες που, μαζί με άλλες, όπως λ.χ. η αγάπη, ο πόνος, η δικαιοσύνη, στρέφει τον προβληματισμό του θεατή σε πρωταρχικές ζωτικές αξίες, οι οποίες του θυμίζουν ότι η περιπλοκότητα της ζωής μας έχει απαξιώσει τις ιδεολογίες κι έχει ισοπεδώσει τις θεωρίες. Είναι, λοιπόν, ανάγκη να αναζητήσουμε μια νέα, κατεξοχήν ουμανιστική αρχή για να κατανοήσουμε το παρόν και ν’ αντιμετωπίσουμε το μέλλον.
Στη σειρά των γυναικών επίσης υπάρχει ομορφιά. Πώς θα μπορούσε, άλλωστε, να μην υπάρχει; Όμως οι γυναίκες των φωτογραφιών του Γιώργου Κατσάγγελου δεν σχετίζονται καθόλου με τα στερεότυπα πρότυπα γυναικείας ομορφιάς που έχουν παγιωθεί στη συνείδησή μας. Η καθαρά ουμανιστική ομορφιά τους πηγάζει από την ίδια την προσπάθειά τους να πάρουν τη ζωή στα χέρια τους και να την κερδίσουν με την αξία τους. Αυτό είναι εμφανές στις φωτογραφίες, που είναι άκρως αφηγηματικές. Κάθε μία από τις ηρωίδες του πρωταγωνιστεί σε μια πραγματική ιστορία που θα μπορούσε να είχε γραφτεί δίπλα στην φωτογραφία. Καλύτερα όμως που δεν γράφτηκε. Αλλιώς θα αποδυνάμωνε την προσπάθεια του θεατή να αποκωδικοποιήσει τις πυκνές πληροφορίες, να εντοπίσει την ψυχολογική ιχνηλασία και να διαβάσει τα συμφραζόμενα που περιέχονται στα πορτρέτα. Εξάλλου είναι περιοριστικό για το σύνολο του έργου να απομονώνονται οι επιμέρους αφηγήσεις από την γενική ιστορία που έδωσε το έναυσμα στην δημιουργία της σειράς. Ο Γιώργος Κατσάγγελος οδηγείται από το γενικό στο ειδικό. Η διαδρομή του προσφέρει εξειδικευμένες ιστορίες που ενώ έχουν αυτοτέλεια, αποτελούν ταυτόχρονα τμήματα της κύριας ιστορίας. Η διαδρομή αυτή δεν έχει τέλος, κι αυτό, έχω την εντύπωση πως είναι μια από τις ενδόμυχες αγωνίες του φωτογράφου. Είναι μια διαδικασία που προσομοιάζει την επιστημονική μέθοδο έρευνας και ερμηνείας.
Οι γυναίκες είναι ένα κεφάλαιο από τις διαφορετικές σειρές πάνω στις οποίες ο Γιώργος Κατσάγγελος επίμονα κτίζει το γενικό του θέμα που είναι ο άνθρωπος και η καθημερινότητά του. Υποκεφάλαια των γυναικών εντάσσονται σε άλλες σειρές, όπως στη σειρά για την παιδική εργασία, στη σειρά για τις εθνικές μειονότητες της Κωνσταντινούπολης ή στη σειρά για τις θρησκευτικές λατρείες. Στην προσπάθειά του να μην εμπλέξει στην απόδοση του ανθρώπινου αγώνα για επιβίωση στοιχεία με συνειδητή ή υποσυνείδητη εθνοτική απόχρωση, αποφασίζει να αποστασιοποιηθεί από την ελληνική πραγματικότητα. Από τις φωτογραφίες που δημοσιεύονται, μόνο δύο έχουν γίνει στην Ελλάδα. Αλλά κι αυτές ακόμα είναι προϊόν ταξιδιού. Η προετοιμασία του ταξιδιού και ο νέος τόπος εξασκούν το βλέμμα σε εικόνες που σε άλλη περίπτωση η συνήθεια και η εξοικείωση ενδέχεται να τις είχαν κάνει αόρατες.
Οι φωτογραφίες του Γιώργου Κατσάγγελου είναι ντοκουμέντα και ταυτόχρονα έργα τέχνης. Ντοκουμέντα γιατί υπάρχει η γνώση και η συναίσθηση ότι η φωτογραφία άλλαξε την μέθοδο της ιστορικής προσέγγισης αντικαθιστώντας και συμπληρώνοντας τις περιγραφές. Έργα τέχνης γιατί είναι ψυχολογικά πορτρέτα που προσφέρουν πολλαπλά επίπεδα ανάγνωσης αποδίδοντας τη γλώσσα του σώματος και μεταδίδοντας αισθητικά μηνύματα ως προς την δομή της εικόνας, την ισορροπία των γραμμών και των επιπέδων, την αρμονία των χρωμάτων.
Όμως πάνω απ’ όλα, οι φωτογραφίες του Γιώργου Κατσάγγελου είναι απερίφραστα ουμανιστικές.
